O kościele Świętej Trójcy w Żórawinie
STRONA W BUDOWIE
Kościół Trójcy Świętej to zabytek rangi europejskiej, malowniczo wpisujący się w krajobraz kulturowy regionu. Zlokalizowany w województwie dolnośląskim, w gminie Żórawina, w odległości zaledwie 15 kilometrów na południe od Wrocławia. Miejsce, na którym się wznosi – niewielka wysepka utworzona przez widły rzeki Żórawki jest najstarszą częścią Żórawiny – wsi cieszącej się bogatą tradycją, historią i kulturą. Najwcześniejsza wzmianka o Żórawinie pochodzi z roku 1155. Jej nazwa – Soravin wymieniona została w dokumencie papieża Hadriana IV potwierdzającym przynależność osady do biskupstwa wrocławskiego.
W 1278 r. wieś z nadania księcia Henryka IV Probusa stała się własnością mieszczan z Jawora – Friedricha i Heimbolda st. von Leuchtendorf, a następnie w 1297 r. przeszła w posiadanie braci – Heinricha z Wrocławia i Diethricha z Legnicy von Woitsdorff, którzy to około 1300 r. najprawdopodobniej przyczynili się do powstania pierwszej bryły jednonawowego kościoła wraz z sąsiadującym na wyspie, nieistniejącym już dziś zamkiem wodnym. W 1335 r. kościół Trójcy Świętej został po raz pierwszy wymieniony w rejestrze dziesięcin nuncjusza papieskiego Galharda de Carceribus. Spośród wszystkich późniejszych właścicieli Żórawiny z pewnością należy wymienić dwa rody: Prockendorfów i Hanniwaldów, z uwagi na liczne fundacje poczynione na rzecz kościoła. Rodzinie rajcy wrocławskiego – Hansa von Prockendorfa, kościół zawdzięcza fundację dzwonu Sigmunda z 1531 r., płyty nagrobnej datowanej na ok. 1567 r., umieszczonej na wschodniej ścianie prezbiterium kościoła oraz granitowego pręgierza z pocz. XVI w., obecnie znajdującego się na dziedzińcu kościoła parafialnego św. Józefa Oblubieńca NMP w Żórawinie. Natomiast obecny kształt świątyni jest zasługą rodu Hanniwaldtów, a przede wszystkim Adama von Hanniwaldt, który był głównym inicjatorem przebudowy kościoła na pocz. XVII w. Ta gruntowna modernizacja kościoła, obejmująca zarówno zewnętrzny układ bryły, jak i wystrój wnętrza, wykonana została na przestrzeni zaledwie kilku lat, przy udziale najwybitniejszych śląskich i europejskich twórców epoki, w tym artystów działających na dworze cesarskim Rudolfa II. W efekcie powstało niezwykle spójne dzieło, jednorodne stylistycznie, a przez to wyjątkowe w skali daleko przekraczającej granice Śląska. We wnętrzu niewielkiego kościółka zgromadzony został reprezentatywny zbiór dzieł najwyższej próby. Nie dziwi więc reakcja członków biskupiej Komisji Redukcyjnej, którzy wizytując kościół w 1654 r. zapisali, iż „nie widzieli dotąd tak pięknie, podług reguł sztuki i według porządku, zbudowanej świątyni, której bogactwo pióro zaledwie było w stanie odtworzyć”. Większość dzieł przetrwała do naszych czasów, z której znaczną część podziwiać można na miejscu w Żórawinie.
Żórawińska świątynia jest budowlą orientowaną, wzniesioną na planie prostokąta, jednonawową z wyodrębnionym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Od strony zachodniej do trójprzęsłowej nawy przylega kwadratowa wieża z gotyckim portalem z drugiej połowy XIV w., a od strony południowej prostokątna kruchta wraz z przybudówką klatki schodowej prowadzącej na emporę szlachecką. Od północy z pierwotną bryłą kościoła zespolone są trzy niezależne, prostokątne aneksy. Do wieży przylega aneks z klatką schodową, do nawy kruchta północna, natomiast do prezbiterium dwukondygnacyjny aneks z zakrystią oraz znajdującą się powyżej lożą kolatorską. Wszystkie dobudówki zwieńczone ozdobnymi szczytami typowymi dla manieryzmu niderlandzkiego, tworzą wraz z gotyckim trzonem kościoła malowniczą, wieloczłonową budowlę, nieznajdującą analogii w całej Europie. Jej ostateczny kształt przypisywany jest wrocławskiemu architektowi Hansowi Schneiderowi. Z kolei bogactwo dekoracji rzeźbiarskiej upiększającej zarówno wnętrze świątyni, jak i jej zewnętrzną oprawę, w postaci dwóch manierystycznych portali z 1602 r., jest zasługą Gerharda Hendrika, wybitnego wrocławskiego rzeźbiarza doby manieryzmu.
Wnętrze świątyni urzeka monumentalnym zespołem malowideł ściennych powstałym w latach 1604-1609 z unikatowym w skali kraju przedstawieniem Panien Mądrych i Panien Głupich. Panny Mądre, będące uosobieniem cnót (Mądrości Bożej, Pokory, Ubóstwa duchowego, Bogobojności i Czystości), trzymające w dłoniach zwrócone ku górze zapalone lampki oliwne, znajdują się na południowej części sklepienia nawy. W opozycji do nich, zlokalizowane po północnej stronie Panny Głupie z opuszczonymi i zgaszonymi lampami oliwnymi stanowią symbol przywar ludzkich i występków (Pożądliwość dóbr materialnych, Samolubność, Pycha życia, Ludzka mądrość i Pożądliwość cielesna). Całość scen figuratywnych dopełnia wyjątkowo bogata dekoracja ornamentalna złożona z motywów okuciowych, groteski i stylizowanych wici roślinnych.
Obok bezcennych polichromii, w Kościele Trójcy Świętej godne uwagi są również: piaskowcowa mensa ołtarzowa z 1604 r., na której stał pierwotnie ołtarz Trójcy Świętej zaliczany do czołowych realizacji Gerharda Hendrika (aktualnie retabulum przechowywane jest jako depozyt w Muzeum Narodowym we Wrocławiu)
Uwagę zwiedzających zwraca, trzykondygnacyjne epitafium Adama i Catheriny von Hanniwaldt z najcenniejszym dziełem sztuki – ustawioną dawniej przy kolumnie pełnoplastyczną brązową figurą Chrystusa Biczowanego autorstwa Adriaena de Vries (rzeźba obecnie znajduje się w zbiorach warszawskiego Muzeum Narodowego)
oraz ambona wsparta na podporze w formie kariatydy – anioła, ufundowana w roku 1597 r. przez Ewę von Hanniwaldt,
jak również okazała drewniana empora szlachecka pokryta, datowaną na lata 1602 – 1604, dekoracją malarską przedstawiającą sceny z Pasji Chrystusa.
Z kolei manierystyczna chrzcielnica, której autorstwo przypisuje się Gerhardowi Hendrikowi przeniesiona została do kościoła parafialnego św. Józefa Oblubieńca NMP w Żórawinie.
Najcenniejsza część zachowanego wyposażenia Kościoła Trójcy Świętej eksponowana jest w muzeach. W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się: epitafium Simona i Evy Hanniwaldt z obrazem Chrzest Chrystusa, wykonanym w 1603 r. przez nadwornego malarza cesarza Rudolfa II – Bartholomaeusa Sprangera, bogato intarsjowany konfesjonał z 1604 r. oraz tablica pamiątkowa Daniela von Rindfleisch z obrazem olejnym Sen Jakuba z 1596 r. pędzla Johanna Thwengera.
Opracowanie Barbara Haręża na podstawie monografii Piotra Oszczanowskiego, Casus Żórawiny. Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie około 1600 roku, Wrocław 2007.